ละคร รอยรัก รอยบาป

รัชกาลที่ 5 ราวพุทธศักราช 2450 หรือรัตนโกสินทร์ศก 126 ที่บ้านของพระยาวิสุทธิ์ เจ้าพระยาที่ได้ขึ้นชื่อว่ารูปงามและร่ำรวยทั้งศักดินาและทรัพย์สิน ซึ่งมีทาสในอาณัติปกครองนับร้อยคน หนึ่งในนั้นคือ จวน สาวน้อยวัยสิบแปด ลูกของทาสสม กับทาสมี ที่เลื่องชื่อกิตติศัพท์เรื่องความงาม จนคุณระย้า ภรรยาของพระยาวิสุทธิ์ไม่พอใจเพราะรู้ว่าพระยาวิสุทธิ์ แอบหมายปองจวนอยู่ อีกทั้งคุณระย้าเองไม่มีบุตรสืบสกุล คุณระย้าจึงพยายามหาทางกันไม่ให้จวนเข้ามายุ่งบนเรือนใหญ่ อ้างว่าทาสสมกับทาสมี แก่แล้วและอีกอย่างก็ไม่ค่อยสบาย จวนควรจะอยู่ดูแลพ่อแม่เพื่อเป็นการตอบแทนบุญคุณ คุณระย้าให้เงินจวนพาพ่อกับแม่ไปหาหมอ จวนซึ้งใจในพระคุณของคุณระย้ามาก

ภายใต้หน้ากากอันดีงามไม่มีใครรู้ว่าคุณระย้าซ่อนความร้ายกาจเอาไว้ คุณระย้าคิดจะกำจัดจวนอย่างเงียบๆ โดยอาศัยมือของ ทองเกลียว ภรรยาคนที่สองของเจ้าพระยาวิสุทธิ์ เพราะ ทองเกลียว ขี้หึงและเป็นคนโผงผาง คุณระย้าออกตัวว่าเงินทองที่จวนได้ใช้จ่ายอย่างสุขสบายเป็นของกำนัลที่พระยาวิสุทธิ์ให้ เมื่อทองเกลียวรู้ก็โกรธจนตัวสั่น นึกว่าพระยาวิสุทธิ์เสน่หาจวนถึงกับมอบของกำนัลให้ แม้จวนจะปฏิเสธก็ไม่ฟัง คุณระย้ามาปลอบอกปลอบใจจวนพร้อมทั้งบอกให้จวนอย่าไปถือสาคนอย่างทองเกลียว นับวันจวนยิ่งให้ความเคารพนับถือคุณระย้า

คุณระย้าเองก็พอใจมาก ที่ทั้งทองเกลียวและจวนไม่ได้คิดระแวงตน เมื่อมีเรื่องคับข้องใจทั้งสองคนก็จะมาระบายให้คุณระย้าฟัง และคุณระย้าก็จะถือโอกาสยุแยงตะแคงรั่วโดยที่ทั้งทองเกลียวและจวนไม่เคยระแวงสงสัย เพราะภายนอกคุณระย้าคือผู้ใหญ่ที่แสนดี

จวนมีคนรักคือทาสบุญ และเพื่อนสนิทคือ อิ่ม ซึ่งเป็นทาสสาวอายุรุ่นราวคราวเดียวกันกับจวน อิ่มมีคนรักอยู่แล้วคือ ยิ่ง ที่เป็นทาสหนุ่มวัยฉกรรจ์ ทั้งจวนและอิ่มหวังจะใช้ชีวิตอยู่กับคนที่รักในบั้นปลาย

วันหนึ่งพระยาวิสุทธิ์ไปตกปลาที่ลำธาร และบังเอิญได้เจออิ่มเข้า พระยาวิสุทธิ์เกิดความเสน่หาอิ่มจึงใช้กำลังปลุกปล้ำจนอิ่มตกเป็นของพระยาวิสุทธิ์ อิ่มเสียใจมาก พยายามที่จะปกปิดความลับทุกอย่างเพราะกลัวยิ่งจะรู้ความจริง แต่ก็เป็นไปไม่ได้ เพราะพระยาวิสุทธิ์เกิดละอายและยอมรับผิดชอบอิ่มเป็นเมียคนที่สาม อิ่มเสียใจมากที่ไม่อาจรักษาความบริสุทธิ์ของตัวเองและได้ครองคู่กับยิ่งอย่างที่ฝัน นับวันจวนยิ่งมองภาพพระยาวิสุทธิ์เป็นคนใจร้ายและมักมากในกามคุณ

คุณระย้ากับทองเกลียวโกรธมากที่พระยาวิสุทธิ์เลื่อนขั้นให้อิ่มขึ้นมาเป็นภรรยาอีกคน ทองเกลียวเอะอะโวยวายลั่นบ้าน ในขณะที่คุณระย้าเงียบสงบยอมรับอิ่มเข้ามาเป็นภรรยาคนที่สามแต่โดยดี ไม่มีใครรู้ว่าคุณระย้าแอบร้องไห้ราวกับน้ำตาจะออกมาเป็นสายเลือด ด้วยความช้ำใจที่สามีทรยศทั้งที่คุณระย้า คือลูกสาวของเจ้าพระยาน้อย ที่สูงศักดิ์ ไม่ใช่ลูกทาสที่ต่ำศักดิ์อย่างทองเกลียว หรือ อิ่ม คุณระย้าวางแผนที่จะกำจัดอิ่มโดยอาศัยมือของทองเกลียวอีกครั้ง โดยอาศัยคนใช้คู่ใจอย่างยายทอง ปากเหม็น เป็นหอกระจายข่าว และยายทองก็ทำหน้าที่กระจายข่าวไปจนทั่วว่าตอนนี้พระยาวิสุทธิ์ทั้งรักทั้งหลงอิ่มมาก

ไม่ใช่เรื่องยากเพราะทองเกลียวเป็นคนโวยวายโผงผางไม่มีสติ ทองเกลียวเชื่อทุกเรื่องที่ยายทองมาเล่าและคุณระย้านำมาปรับทุกข์ ทั้งที่เรื่องอิ่มขอให้พระยาวิสุทธิ์ยกเป็นเมียเดียว เมื่อพระยาวิสุทธิ์ไปว่าราชการต่างจังหวัด ทองเกลียวและพรรคพวกจึงบุกเข้ามาตบตีอิ่ม ทั้งที่ขณะนั้นอิ่มตั้งท้องได้สามเดือน เมื่อจวนเข้าไปช่วยก็ถูกทองเกลียวตบตี และสั่งทาสโบยจวนจนหมดสติ

คุณระย้าให้คนไปดูแลพยาบาลจนจวนฟื้น เมื่อพระยาวิสุทธิ์กลับมา จวนจึงเล่าความร้ายกาจของทองเกลียวให้ฟัง พระยาวิสุทธิ์โกรธมาก สั่งไล่ทองเกลียวออกไปเป็นทาสเหมือนเดิม ทองเกลียวโกรธมากเพิ่งรู้ตัวว่าที่ผ่านมาเป็นตุ๊กตาให้คุณระย้าเชิด

ทองเกลียวพยายามหาทางตักเตือนอิ่มกับจวน ว่าคุณระย้าคิดจะกำจัด แต่อิ่มกับจวนไม่เชื่อทองเกลียว เพราะภายนอกทองเกลียวเป็นคนปากร้ายและเจ้าคิดเจ้าแค้น จวนกับอิ่มจึงหาทางหลบเลี่ยงที่จะยุ่งเกี่ยวกับทองเกลียว และเลือกที่จะเชื่อคุณระย้า

ทั้งจวนและอิ่มเอาเรื่องที่ได้รู้มาไปบอกคุณระย้า ว่าคุณระย้าคิดจะฆ่าทั้งสองคน แต่ทั้งสองคนไม่เชื่อคำพูดของคนอย่างทองเกลียว

คุณระย้าเสียอีกที่แค้นฝังหุ่น ทองเกลียว เพราะทองเกลียวเอาความลับของเธอไปโพนทะนา คุณระย้าวางแผนกำจัดทองเกลียว โดยอาศัยมือของอิ่ม โดยการออกอุบายว่า ทองเกลียวเอายาสมุนไพรบำรุงครรภ์มาให้อิ่มกิน ทั้งๆ ที่ความจริง คุณระย้าเอามาให้เอง ผลปรากฏว่าอิ่มตกเลือด ตั้งท่าจะแท้ง พระยาวิสุทธิ์โกรธมากสั่งโบยทองเกลียวปางตาย ทองเกลียวลั่นปากว่าชาตินี้จะจองล้างจองผลาญคุณระย้าไปจนตาย พระยาวิสุทธิ์ได้ยินจึงสั่งทำร้ายทองเกลียวเพิ่ม จนทองเกลียวเป็นบ้าวิกลจริตไป อิ่มกับจวนยิ่งโกรธทองเกลียวหาว่าให้ร้ายคนดีๆ อย่างคุณระย้า

พระยาวิสุทธิ์ยังคงมีใจเสน่หาต่อจวน เมื่อมีโอกาสจึงปลุกปล้ำจวน แต่บุญเข้ามาช่วยได้ทัน บุญขอร้องด้วยชีวิตขอให้พระยาวิสุทธิ์ปล่อยจวนไป พระยาวิสุทธิ์ไม่ยอม บอกสักวันจะเอาชนะใจจวนให้ได้

คุณระย้ารู้เรื่องด้วยความเจ็บปวด เจ็บช้ำ แต่พยายามเก็บกดความรู้สึกเจ็บปวดทุกอย่าง คุณระย้าไปยุแหย่อิ่มบอกว่า จวนกำลังจะเข้ามาแทนที่อิ่ม เพราะพระยาวิสุทธิ์คิดจะยกย่องจวนเข้ามาเป็นเมียอีกคน ถ้าอิ่มอยากให้ลูกที่เกิดมาเป็นลูกคนเดียวของพระยาวิสุทธิ์ อิ่มควรจะขัดขวาง อิ่มไม่ทำเพราะรักจวนมากและรู้ดีว่าจวนไม่มีวันยอมเป็นเมียพระยาวิสุทธิ์ แต่โชคร้ายที่ในปีนั้นเองทาสสมกับทาสมีรวมทั้งยิ่งและทาสอีกจำนวนมาก เป็นโรคห่าตาย ก่อนตายทาสสมกับทาสมีขอให้พระยาวิสุทธิ์รับปากว่าจะไม่ทอดทิ้งจวน พระยาวิสุทธิ์รับปากและขอให้อิ่มเกลี้ยกล่อมให้จวนยอมเป็นภรรยาของตนอีกคน ไม่อย่างนั้นจะไล่ให้อิ่มกลับไปเป็นทาสเหมือนเดิม ด้วยกลัวลูกที่จะเกิดมาลำบาก อิ่มลำบากใจจึงเอาเรื่องไปปรึกษากับคุณระย้า คุณระย้าแกล้งทำดีด้วยการบอกไม่ให้อิ่มวิตก คุณระย้าจะไปพูดกับพระยาวิสุทธิ์เองว่าไม่ให้ยุ่งกับจวนเอง

คืนนั้นทั้งคืน คุณระย้าคิดหาหนทางกำจัด อิ่มและจวนไปให้พ้นทาง แต่ก็ทำไม่ได้เมื่อพระยาวิสุทธิ์มาสารภาพและขออนุญาตคุณระย้า ขอมีจวนเป็นภรรยาอีกคนและจะเป็นคนสุดท้าย คุณระย้ารู้ดีว่าไม่มีทางขัดขวางพระวิสุทธิ์ได้แน่ อีกทั้งหากบุ่มบ่ามทำอะไรลงไป ก็คงจะได้รับโทษทัณฑ์หนักเหมือนทองเกลียว คุณระย้าจึงตกลง และคิดแผนที่จะให้เพื่อนรักห้ำหั่นกันเอง

คุณระย้าออกอุบายบอกว่าตนเองไม่สบายมาก ขอให้อิ่มไปบอกให้จวนมาดูแล ด้วยความเป็นห่วงและต้องการตอบแทนบุญคุณ จวนเข้ามาดูคุณระย้าบนเรือนแต่กลับโดนพระยาวิสุทธิ์ขืนใจ จวนเสียใจมาก คุณระย้าบอกว่า ทั้งหมดเป็นอุบายของอิ่มที่ล่อหลอกจวนมาให้พระยาวิสุทธิ์ขืนใจเพราะไม่เช่นนั้น อิ่มกับลูกจะถูกไล่ลงจากเรือนกลับไปเป็นทาสเหมือนเดิม จวนเสียใจมากที่เพื่อนทรยศ ยิ่งเสียใจหนักที่ทำให้บุญคนรักเสียใจ คุณระย้าได้ทีบอกอิ่มว่าทั้งหมดเป็นแผนการของจวน เพราะจวนอยากมีอำนาจวาสนาได้ดิบได้ดีอย่างอิ่ม แต่อิ่มไม่เชื่อ

อิ่มเริ่มรู้ว่าภายใต้ท่าทางอันใจดี คุณระย้าซ่อนความร้ายกาจเอาไว้ อิ่มเอาเรื่องทั้งหมดไปบอกบุญ ตั้งใจที่จะให้บุญเตือนจวนถึงความร้ายกาจของคุณระย้า เคราะห์ร้ายที่จวนมาเห็น จวนยิ่งเข้าใจผิดคิดว่าอิ่มคิดจะทรยศแย่งความรักของบุญไปจากจวน

ตั้งแต่นั้นมาเพื่อนรักสองคนก็แตกคอกัน จวนโกรธชนิดไม่เผาผีอิ่ม ในขณะที่อิ่มรู้สึกผิดตลอดเวลาที่เป็นต้นเหตุให้จวนต้องตกเป็นของพระยาวิสุทธิ์

ทางฝ่ายพระยาวิสุทธิ์ก็หลงใหลจวนมาก ด้วยความแค้นในใจจวนพยายามเอาอกเอาใจพระยาวิสุทธิ์จนพระยาหนุ่มหลงใหลจวนเป็นอย่างมาก ไม่นานจวนก็ตั้งท้อง คุณระย้าทนไม่ไหวที่คิดการณ์ผิด ทั้งอิ่มทั้งจวนกำลังจะมีลูกให้กับพระยาวิสุทธิ์ จึงคิดแผนการที่จะกำจัดทั้งอิ่มและจวน

คุณระย้าแอบเอายาพิษใส่ในจานอาหารของทั้งคู่ แต่เคราะห์ดีคนที่กินยากลับกลายเป็นจวนแต่เพียงผู้เดียว จวนแท้งลูกด้วยความเข้าใจผิดว่าอิ่มเป็นคนวางยา พระยาวิสุทธิ์โกรธมาก จึงขับไล่ไสส่งอิ่มกลับไปเป็นทาสเหมือนเดิม บุญเข้ามาปลอบใจอิ่มและต่อว่าที่จวนใจร้ายไม่เหลือคราบหญิงสาวที่จิตใจดีคนก่อน จวนยิ่งโกรธมาก ยิ่งโกรธที่บุญบอกว่าตอนนี้รักอิ่มไม่ใช่จวน จวนยิ่งรู้สึกว่าถูกทรยศจากทั้งเพื่อนและคนรัก บุญตัดสินใจอยู่กินกับอิ่มและรับเป็นพ่อของเด็กในท้อง

คุณระย้าสะใจที่อิ่มกระเด็นไปเป็นทาสเหมือนเดิม และตอนนี้ก็มีจวนคนเดียวที่เป็นหอกข้างแคร่ คอยทิ่มแทงให้เจ็บใจ คุณระย้าคิดจะกำจัดจวน ด้วยความที่คุณระย้ามีพระคุณคุ้มหัว จวนไม่ระแวงสงสัยคุณระย้าเลย

ไม่นานพระยาวิสุทธิ์ก็ผิดคำสัญญา ด้วยการมีคุณพริ้ง ลูกของเศรษฐีกล่ำ (เข้ามาเป็นภรรยาอีกคน และเช่นเคยพระยาวิสุทธิ์หลงใหลคุณพริ้งจนลืมทุกคน คุณระย้าทั้งเสียใจและโกรธมาก จึงอาศัยมือของจวนมาทำร้ายคุณพริ้ง พร้อมทั้งยุแหย่ว่า คุณพริ้งชอบพูดจาให้ร้ายคุณระย้า จนพระยาวิสุทธิ์เกลียดชังคุณระย้า ด้วยกตัญญูและสงสารคุณระย้า จวนจึงออกโรงปกป้องและถือตนเป็นศัตรูกับคุณพริ้ง เหมือนทองเกลียวในครั้งก่อน แต่เช่นเดิมคุณระย้าทำดีกับทุกคนรวมทั้งคุณพริ้งด้วย อิ่มพยายามเตือนไม่ให้จวนไว้ใจคุณระย้ามาก แต่จวนไม่เชื่อ

ในเวลาต่อมาอิ่มคลอดลูกของพระยาวิสุทธิ์ออกมาเป็นผู้หญิงชื่อ แก้ว และมีลูกกับบุญชื่อ กล้า ไม่รู้ว่าโชคดีหรือโชคร้ายที่คุณระย้าตั้งท้องขึ้นมาซึ่งก็ไล่เลี่ยกับคุณพริ้ง แต่หมอตำแยที่มาตรวจครรภ์บอกว่าคุณระย้าจะได้ลูกสาว และคุณพริ้งจะได้ลูกชาย คุณระย้าโกรธมาก ด้วยอยากให้ลูกของตัวเป็นผู้สืบสกุลเพียงคนเดียว คุณระย้าจึงคิดแผนการณ์ชั่วขึ้นมาอีกครั้ง

คุณระย้าบอกให้จวนไปเอาสมุนไพรจากอิ่ม ซึ่งอิ่มก็เอาสมุนไพรบำรุงครรภ์อย่างดีมาให้ แต่คุณระย้าให้ยายทองเปลี่ยนเอาสมุนไพรพิษมาต้ม และให้จวนเป็นคนเอายาไปให้คุณพริ้ง ผลปรากฏว่าคุณพริ้งกระอักเลือดออกมา

ยายทองทำท่าจะปากโป้งว่าจริงๆ แล้วคนที่เปลี่ยนยาสมุนไพรคือคุณระย้า จึงถูกคุณระย้าฆ่าตาย

คุณพริ้งบอกว่าจวนเป็นคนเอาสมุนไพรมาให้ จวนปฏิเสธบอกว่าสมุนไพรเอามาจากอิ่ม อิ่มปฏิเสธ พระยาวิสุทธิ์สั่งให้คนเข้าค้นที่เรือนของอิ่มซึ่งก็ไม่พบสมุนไพรพิษจริงๆ แต่กลับพบที่ห้องของจวนที่คุณระย้าเป็นคนเอาไปซ่อนไว้ พระยาวิสุทธิ์โกรธมาก หาว่าจวนเป็นคนวางยาคุณพริ้ง เศรษฐีกล่ำก็ไม่ยอมขอเอาเรื่องให้ถึงที่สุด พระยาวิสุทธิ์จึงโบยจวนจนตาย ก่อนตายจวนกล่าวอาฆาตพยาบาทจะจองเวรจองกรรมกับอิ่มและพระยาวิสุทธิ์ให้ถึงที่สุด

ขณะนั้นเอง คุณระย้าเกิดปวดท้องจะคลอดขึ้นมา วิญญาณของจวนจึงลอยเข้าไปอยู่ในท้องของคุณระย้าในทันที

อิ่มเสียใจมากแต่บุญบอกไม่ให้คิดมากเราย่อมรู้ตัวดีว่าเราไม่ได้ทำและให้อิ่มพยายามทำบุญให้จวนจะได้ไม่พยาบาทจองเวร

คุณระย้าตั้งชื่อลูกสาวว่า หนูยิ้ม (ขณะที่คุณพริ้งไม่มีบุตรจึงไปขอลูกของพี่สาวคือคุณพร้อม มาเลี้ยง และตั้งชื่อลูกชายที่ขอมาว่า เภา เภา เป็นเด็กหนุ่มที่สุภาพเจียมตัว แต่หนูยิ้มเป็นเด็กหญิงที่อารมณ์ร้ายเอาแต่ใจตัว เพราะคุณระย้าให้ท้าย และที่สำคัญตั้งแต่จำความได้หนูยิ้มเกลียดพระยาวิสุทธิ์โดยที่ทุกคนไม่รู้สาเหตุ

ปีพุทธศักราช 2454 ในหลวงรัชกาลที่ 5 ทรงประกาศเลิกทาส

พระยาวิสุทธิ์ปลดปล่อยทาสทุกคน แต่อิ่มและบุญขออยู่อาศัยต่อเพื่อตอบแทนบุญคุณ และสาเหตุที่สำคัญตรงที่อิ่มกับบุญอยากให้แก้วมีโอกาสได้อยู่ใกล้ชิดกับพระยาวิสุทธิ์ผู้เป็นบิดาแท้ๆ อิ่มเอา ทองเกลียวที่สติไม่สมประกอบมาอยู่ด้วย

ยี่สิบปีต่อมา ล่วงเข้าสู่รัชกาลที่ 8 ปีพุทธศักราช 2477 เด็กๆ แต่ละคนเติบโตเป็นหนุ่มเป็นสาว แก้วอายุยี่สิบสี่ปี กล้าอายุยี่สิบสองเท่ากับเภา และหนูยิ้มอายุได้ยี่สิบปี แก้วได้ทำงานเป็นครูสาวใจดี กล้าและเภาเป็นทหาร ส่วนหนูยิ้มเป็นสาวสังคมจัดนักเรียนนอก

คุณระย้ามีคนใช้ใหม่ชื่อพุดซ้อน ซึ่งมีลูกสาวชื่อรุ้ง รุ้งเป็นคนทะเยอะทะยานมาตั้งแต่เด็กเพราะอยากมีความเป็นอยู่สบายอย่างหนูยิ้ม พุดซ้อนเตือนให้เจียมตัวแค่ไหนรุ้งก็ไม่ฟัง พยายามหาทางกลั่นแกล้งหนูยิ้มตลอด แต่หนูยิ้มรู้ทันและเอาคืนรุ้งเสมอ ภาพภายนอกของหนูยิ้มจึงดูเป็นคนอารมณ์รุนแรง เกรี้ยวกราด

ท่ามกลางความสมัยใหม่และสังคมอันศิวิไลซ์เริ่ดหรู สิ่งหนึ่งที่ติดใจหนูยิ้มมาตลอดเวลานั่นคือ ความรู้สึกเจ็บปวด คลั่งแค้น หลายครั้งหลายหนที่ในมโนนึกมีภาพของน้าอิ่มที่เป็นคนใช้เก่าแก่ภายในบ้านและเพื่อนรักที่ชื่อ จวน เมื่อหนูยิ้มบอกคุณระย้า คุณระย้าก็บอกเล่าความหลังให้ฟัง ซึ่งแต่ละเรื่องคุณระย้าเป็นคนถูกกระทำทั้งสิ้น หนูยิ้มสงสารคุณระย้า จึงยิ่งเจ็บปวดชิงชังทุกคน รวมทั้งพระยาวิสุทธิ์ คุณระย้าสอนให้หนูยิ้มมีจิตใจอิจฉาริษยา ดูถูกดูชังคนโดยเฉพาะแก้วและเภา เพราะแก้วคือลูกสาวอีกคนของพระยาวิสุทธิ์ และเภาคือลูกชายที่พระยาวิสุทธิ์หวังจะให้สืบสกุล

ในขณะที่อิ่มสอนให้แก้วและกล้าอยู่อย่างเจียมเนื้อเจียมตน ทั้งคู่จึงอภัยให้หนูยิ้มเสมอ กล้าเป็นไม้เบื่อไม้เมากับหนูยิ้ม เพราะกล้าเห็นว่าหนูยิ้มไม่น่ารักและชอบดูถูกคน ที่สำคัญหนูยิ้มชอบจิกหัวอิ่มมาเรียกใช้ พอไม่ถูกใจหนูยิ้มก็เอาไม้เฆี่ยนตี

แต่น่าแปลกทุกครั้งที่ทองเกลียวเห็นหน้าหนูยิ้มก็จะตกใจ และเรียกหนูยิ้มว่าจวนตลอด คุณระย้าหาว่าทองเกลียวฟั่นเฟือนให้เอาไปกักขังไว้ แต่ทองเกลียวก็ยังลักลอบออกมาและมาบอกหนูยิ้มว่าให้ระวังคุณระย้า หนูยิ้มไม่เข้าใจ แต่คุณระย้าโกรธมาก สั่งให้คนมาลักตัวทองเกลียวเอาไปฆ่า ทองเกลียวบาดเจ็บสาหัสแต่ขณะที่นอนหายใจรวยริน กล้ามาพบเข้าจึงพาทองเกลียวไปอาศัยอยู่ที่วัดแห่งหนึ่ง ไม่นานเรื่องของทองเกลียวก็หายไปจากความทรงจำของทุกคน

แต่กล้านึกสงสัย กล้าตกลงที่จะสืบความเป็นไประหว่างความสัมพันธ์ของคุณระย้าและหนูยิ้มอย่างเงียบๆ

แต่ยิ่งค้นหาความจริง กล้ากับหนูยิ้มก็ยิ่งเป็นไม้เบื่อไม้เมากัน ในขณะที่ มนตรี (เพื่อนสนิทของกล้าแอบรักหนูยิ้ม แต่หนูยิ้มไม่ได้สนใจซ้ำยังทำเย่อหยิ่งถือตัว รุ้งหมั่นไส้หนักที่ใครๆ ต่างก็รุมรักหนูยิ้ม จึงแอบให้ พัน หนุ่มชาวบ้านละแวกใกล้เคียงที่มาติดพันรุ้งหาทางลวงหนูยิ้มไปทำร้าย แต่กล้าช่วยได้ทัน กล้าพยายามบอกให้หนูยิ้มมีน้ำใจเผื่อแผ่กับคนอื่น เพราะหนูยิ้มจะได้น้ำใจกลับคืน หนูยิ้มเหมือนจะฟัง แต่ภาพแห่งความหลังอันเจ็บปวดทรมานมันผ่านเข้ามาในมโนนึก ทำให้จิตใจหนูยิ้มร้อนรุ่มเหมือนเดิม

ไม่นานหนูยิ้มก็รู้ว่าที่หนูยิ้มเกลียดชังอิ่มเพราะในอดีตชาติหนูยิ้มคือจวน ที่ถูกเพื่อนรักอย่างอิ่มทรยศหักหลัง หนูยิ้มจึงจงใจที่จะจองล้างจองผลาญอิ่ม และชายโฉดอย่างพระยาวิสุทธิ์ แต่ผู้ที่รับบาปคือแก้ว เพราะหนูยิ้มล่อลวงแก้วไปให้เพื่อนชายขืนใจ โชคดีที่เภาผ่านไปจึงช่วยแก้วได้ทัน เภาเอาเรื่องมาบอกพระยาวิสุทธิ์ หนูยิ้มก็บอกว่าแค่นี้มันยังน้อยไป เพราะอิ่มก็เคยหลอกลวงหนูยิ้มไปให้คนข่มขืนเหมือนกัน ทุกคนตกตะลึงมากเมื่อหนูยิ้มพูดอย่างนี้ โดยเฉพาะคุณระย้า แต่คุณระย้าคิดแค่เพียงหนูยิ้มอาจจะพูดเพ้อเจ้อ แต่ครอบครัวของอิ่มแอบสงสัยในการกระทำของหนูยิ้ม

กล้าโกรธที่หนูยิ้มหลอกแก้วไปให้เพื่อนชายขืนใจทั้งๆ ที่เคยช่วยหนูยิ้ม จึงดักฉุดหนูยิ้มไปกักขังทรมาน และทำทีว่าขืนใจ แต่หนูยิ้มสลบไปก่อน เมื่อตื่นขึ้นมาหนูยิ้มจึงเข้าใจผิดว่าตัวเองตกเป็นของกล้าแล้ว หนูยิ้มโกรธเกลียดกล้ามาก

เภารู้สึกถูกชะตาและชื่นชอบความอ่อนหวานใจดีของแก้ว แต่ก็ถูกหนูยิ้มขัดขวางด้วยความอิจฉาริษยา หนูยิ้มไม่รู้ว่ายิ่งหนูยิ้มพยายามกลั่นแกล้งแก้วเท่าไหร่ เภายิ่งสงสารและเห็นใจแก้วมากขึ้นเท่านั้น ที่สุดก็กลายเป็นความรัก หนูยิ้มรู้เรื่องความสัมพันธ์ของเภากับแก้วก็ยิ่งโกรธ หาว่า แก้วเป็นสาวแก่ขึ้นคานที่ทอดสะพานให้หญ้าอ่อนอย่างเภา แก้วโกรธมาก แต่อิ่มบอกแก้วไม่ให้ผูกใจพยาบาทต่อหนูยิ้ม เพราะจะเป็นการต่อกรรมกันไม่สิ้นสุด

แก้วกลุ้มใจ จึงระบายปรึกษากับมั่น ที่เป็นคนใช้ในบ้าน รุ้งแอบเห็นก็เอาไปโพนทะนาจนทั่วว่าแก้วกับมั่นมีความสัมพันธ์กัน ทั้งๆ ที่ความจริงแล้วมั่นแอบชอบรุ้ง เมื่อรุ้งรู้ก็หลอกใช้มั่นในเรื่องต่างๆ นานาที่จะทำร้ายหนูยิ้ม มั่นเสียใจมากที่รุ้งเป็นคนไม่ดี จึงเลิกที่จะรักรุ้ง รุ้งยิ่งโกรธเกลียดหนูยิ้มมากขึ้น

รุ้งปรึกษาหารือกับพัน จะให้พันทำร้ายหนูยิ้มอีก พันตกลงโดยมีรุ้งเป็นเดิมพัน ที่สุดรุ้งต้องตกเป็นเมียของพัน และพันก็โขกสับรุ้งเยี่ยงทาส ชดใช้บาปกรรมด้วยชีวิตตัวเองตลอดไป

พรรษานี้ กล้าออกบวชและได้นั่งสมาธิ ในฌานสมาธิกล้ารู้ว่าหนูยิ้มคือจวนกลับชาติมาเกิด กล้าได้คุยกับทองเกลียวที่สติดีขึ้นแล้วจากการพึ่งใบบุญของวัด ทองเกลียวพยายามลำดับเหตุการณ์และเล่าความใจร้ายใจดำ ของคุณระย้าให้กล้าฟัง

เมื่อสึกออกมา กล้าเห็นใจหนูยิ้มมากขึ้น เข้าใจว่าทำไมหนูยิ้มจึงเจ็บแค้นพยาบาทอิ่มกับพระยาวิสุทธิ์ ซึ่งก็เนื่องจากความเข้าใจผิด

ความสงสารเห็นใจก่อเกิดเป็นความรัก กล้าจึงพยายามบอกเล่าความจริงให้หนูยิ้มฟังว่าอิ่มไม่เคยคิดปองร้ายต่อหนูยิ้มหรือจวนในอดีต แต่หนูยิ้มไม่เชื่อ ยังคงมีใจผูกพยาบาทต่ออิ่มและบุญ หนูยิ้มหาเรื่องมาทำร้ายครอบครัวนี้เสมอ คุณระย้ายิ่งให้ท้ายเพราะรู้ดีว่าใจจริงแล้วพระยาวิสุทธิ์แอบเอ็นดูแก้ว ด้วยกลัวว่าพระยาวิสุทธิ์จะยกทรัพย์สมบัติให้แก้ว คุณระย้าเล่าความเลวร้ายของอิ่มให้ฟัง เป็นต้นว่าทรยศเพื่อน แย่งคนรักของเพื่อน ล่อหลอกเพื่อนให้ผู้ชายข่มขืน เอาสมุนไพรพิษลอบฆ่าคน หนูยิ้มจดจำเป็นข้อมูลและยิ่งเกลียดชังอิ่มและแก้ว หนูยิ้มใช้วิธีที่อิ่มเคยทารุณจวนมาแก้แค้นอิ่มกับแก้ว แต่ทุกครั้ง เภากับกล้าต้องมาช่วยได้ทัน หนูยิ้มกับคุณระย้าโมโหมาก

คุณพริ้งทนไม่ไหว ที่นับวันคุณระย้ากับหนูยิ้มยิ่งร้ายกาจ จึงนำความไปบอกกับพระยาวิสุทธิ์ พระยาวิสุทธิ์เอ่ยปากตักเตือนหนูยิ้มกับคุณระย้า คุณระย้าจึงวางแผนให้หนูยิ้มวางยาคุณพริ้งและโยนความผิดให้อิ่ม

หนูยิ้มไม่ทำ คุณระย้าจึงบอกว่าจะทำเอง ที่สุดคุณพริ้งก็แทบตายด้วยน้ำมือของคุณระย้า และคุณระย้าก็โยนความผิดให้อิ่ม หนูยิ้มสับสนเพราะรู้ความจริงว่าคนที่วางแผนฆ่าคุณพริ้งคือคุณระย้านั่นเอง

อิ่มถูกโบยแทบตาย กล้ากับแก้ว พยายามหาหลักฐานมายืนยันว่าอิ่มบริสุทธิ์ กล้าบอกหนูยิ้มกำลังทำร้ายคนที่บริสุทธิ์ เพราะคนร้ายที่แท้จริงคือคุณระย้านั่นเอง

หนูยิ้มพยายามทบทวนเหตุการณ์ต่างๆ และก็ยิ่งสับสนในตัวเอง เพราะคนที่คุณระย้าว่าเลวแสนเลวอย่างอิ่มและทุกคนที่อยู่รอบข้าง แท้จริงแล้วกลับเป็นคนดีมีน้ำใจ ในขณะคนที่ออกตัวว่าดีแสนดีอย่างคุณระย้า แท้จริงแล้วกลับใจร้ายใจดำ

หนูยิ้มอยู่กับความสับสนเพราะไม่รู้ว่าความจริงคืออะไร และใครกันแน่ที่อยู่เบื้องหลัง ความเลวร้ายทั้งมวล

ในปีพุทธศักราช2482 นั้นเอง ประเทศไทยเกิดสงครามโลกครั้งที่สอง กล้ากับเภาต้องไปออกสนามรบ ในขณะที่พระยาวิสุทธิ์ก็ต้องไปประจำการกับกองทัพ

ที่บ้านเหลือแต่ผู้หญิงคือคุณระย้า คุณพริ้ง แก้ว อิ่ม และหนูยิ้ม คุณระย้ากับหนูยิ้มสั่งให้อิ่มกับแก้วขุดหลุมหลบภัย สองแม่ลูกจำต้องทำตาม ด้วยความทุกข์ลำเค็ญสาหัส ปีนั้นเองเกิดข้าวยากหมากแพง อาหารไม่มี แต่อิ่มและแก้วกลับออกไปหาอาหารขุดเผือกขุดมันมาให้คนในบ้านประทังชีวิต แต่คุณระย้ากลับเก็บไว้กินแค่สองคนกับหนูยิ้ม เมื่อหนูยิ้มแบ่งให้คุณพริ้ง อิ่ม กับแก้ว ก็ถูกคุณระย้าตำหนิ นับวันหนูยิ้มยิ่งเห็นความใจร้ายใจดำและเห็นแก่ตัวของคุณระย้า

ด้วยความเป็นห่วง กล้าแอบหนีกลับมาดูแม่และพี่สาว ในขณะที่เภาก็กลับมาดูพริ้ง เมื่อกล้ากับเภาเห็นว่าอิ่ม แก้ว คุณพริ้งอยู่อย่างทุกข์ทรมานก็โกรธ กล้าดุด่าต่อว่าหนูยิ้ม ว่าหนูยิ้มใจร้ายใจดำ แม้กระทั่งคนที่หวังดีกับหนูยิ้มมาตลอดชีวิตอย่างอิ่ม

เภากับกล้าพาพริ้ง อิ่ม แก้ว ไปอยู่ด้วย โดยทิ้งหนูยิ้มกับคุณระย้าอยู่กับภาวะเสี่ยงตาย ด้วยความหวาดกลัว คุณระย้าเริ่มเห็นภาพหลอน ความร้ายกาจต่างๆ ที่ตนเองเคยกระทำกับคนต่างๆ ในอดีต ทั้งทองเกลียว อิ่ม จวน และพริ้ง ในขณะเดียวกันคุณระย้าก็คลุ้มคลั่งเข้ามากอดหนูยิ้ม บอกไม่ให้หนูยิ้มทิ้งไป เพราะรักหนูยิ้มมาก

เมื่อความจริงเปิดเผย หนูยิ้มได้รู้ความจริงว่าคุณระย้านั่นเองที่เป็นคนวางแผนทำร้ายคนทุกคน รวมทั้งหนูยิ้ม หรือ จวนในอดีต

หนูยิ้มสับสน เพราะยังจำได้ดีถึงคำกล่าวก่อนตายเมื่อชาติที่แล้วว่าจะจองเวรจองกรรมกับคนที่ทำร้ายจวนจนตาย หนูยิ้มสับสนระหว่างความรักกับความเกลียดชังที่มีต่อผู้หญิงที่ร้ายกาจอย่างคุณระย้า หรืออีกนัยหนึ่งคือแม่ของหนูยิ้มเอง

เภากับกล้า พาทุกคนไปอยู่ที่วัด บัดนี้ทองเกลียวผู้มีสติครบถ้วนทุกอย่างรวมทั้งเป็นคนทรงศีล ได้บอกให้ทุกคนไปช่วยหนูยิ้มกับคุณระย้า

ที่บ้านของพระยาวิสุทธิ์ ระเบิดลงพอดี คุณระย้าได้รับบาดเจ็บสาหัส วูบหนึ่งแรงแค้นของจวนสั่งให้หนูยิ้มทิ้งคนที่ใจร้ายใจดำอย่างคุณระย้าไป คุณระย้าจะต้องได้รับความเจ็บปวดทุกข์ทรมานก่อนตาย

ทองเกลียวพาทุกคนไปถึง และให้สติหนูยิ้ม ว่าบัดนี้หนูยิ้มคือลูกในอุทรของคุณระย้า ไม่ใช่จวนในชาติที่แล้ว หนูยิ้มจะทิ้งคนที่รักหนูยิ้มที่สุดในชีวิตอย่างคุณระย้าไปได้อย่างไร เวรควรระงับด้วยการไม่จองเวร เหมือนสิ่งที่แม่ชีทองเกลียวกำลังทำอยู่ ไม่เช่นนั้นกรรมก็จะต่อกรรมกันไปไม่มีที่สิ้นสุด

หนูยิ้มและกล้าตัดสินใจฝ่าดงระเบิดพาคุณระย้าออกมาด้วย

คุณระย้าถูกส่งตัวไปรักษาที่โรงพยาบาล แต่ถูกตัดขาตัดมือทิ้งทั้งสองข้าง คุณระย้าต้องทนทุกข์ทรมานทั้งที่มีชีวิตอยู่ คุณระย้าขออโหสิกรรมต่อทองเกลียว อิ่ม คุณพริ้งและจวน หรือหนูยิ้ม รวมทั้งพระยาวิสุทธิ์

แต่พระยาวิสุทธิ์โชคร้ายถูกระเบิดตายระหว่างเดินทางกลับมาเยี่ยมคุณระย้า

หนูยิ้มตัดสินใจบวชชีพราหมณ์เพื่อตั้งจิตสมาธิลืมความเจ็บปวดแต่หนหลังพร้อมที่จะลืมอดีตและทดแทนผู้มีพระคุณอย่างแม่ระย้าสืบไป รวมทั้งขออโหสิกรรมต่อแก้ว อิ่มและ บุญที่ได้ล่วงเกิน

แก้วได้แต่งงานกับเภา และกล้าพร้อมจะใช้ชีวิตกับหนูยิ้ม โดยที่ไม่มีอดีตอันเจ็บแค้นต่อไป เพราะหนูยิ้มรู้ซึ้งถึงสัจธรรมของชีวิตที่ว่า เวรย่อมระงับด้วยการไม่จองเวร